بازارهای دوطرفه (مشتقه)

فروش استقراضی

فروش تعهدی سهام در بورس چیست؟

به عنوان یک سرمایه‌گذار در بازارهای مالی، حتماً می‌دانید که معاملات بازار سرمایه بر مدار نوسانات روزانه حرکت می‌کند. همین موضوع باعث شده تا ریسک و بازده جزء جدایی‌ناپذیر این بازار باشد. اغلب سهامداران برای به حداقل رساندن زیان و سود بیش‌تر به دنبال پیش‌بینی جهت نوسانات هستند. بورس اوراق بهادار تهران، به‌عنوان بورس پیشتاز، در طراحی ابزارهای نوین مالی، در راستای پاسخ به نیاز سرمایه‌گذاران، با سلایق گوناگون، تاکنون ابزارهای مختلفی را متناسب با پیش‌بینی سرمایه‌گذاران مانند انواع اوراق بدهی، قرارداهای مشتقه و صندوق‌های سرمایه‌گذاری، معرفی کرده است. اخیراً و در همین راستا، ساز و کاری جدید برای افرادی که پیش‌بینی می‌کنند قیمت‌ها کاهشی باشد، طراحی شده است. این ساز و کار که «فروش تعهدی» نام دارد، به این صورت است که می‌تواند در روندهای نزولی قیمت، برای سهامداران فرصت سودآوری ایجاد نماید. اما فروش تعهدی سهام در بورس چیست و چه کمکی به بازار سرمایه خواهد کرد؟

برای دریافت پاسخ این سوالات، با ادامه‌ی این مقاله از سری مقالات آموزش بورس در چراغ همراه باشید.

دوستان، دقت باشید که «فروش تعهدی سهام در بورس تهران» و «فروش استقراضی»، دو اصطلاح متفاوت از هم هستند. پس این دو را به جای یکدیگر به کار نبرید! (دلیلش را هم در ادامه به صورت کامل توضیح خواهیم داد).

فروش استقراضی چیست؟

فروش استقراضی

فروش استقراضی (Short Selling)، به عنوان یک ابزار یا روش سرمایه‌گذاری در بورس‌های جهانی است که مانند فروش تعهدی سهام در بورس به کمک آن می‌توان از نزول قیمت سهام سود کرد. به این‌صورت که مثلاً سرمایه‌گذاری پیش‌بینی می‌کند که قیمت سهام شرکتی بیش از اندازه رشد کرده و در آینده احتمالاً نزولی خواهد شد. در چنین حالتی، شخص می‌تواند بدون آن‌که سهام شرکت را از قبل خریداری کرده باشد، آن را از مالک آن قرض کرده و پس از طی یک دوره‌ی زمانی خاص، مجدداً همان تعداد سهم را به همراه بهره‌ای (میزان بهره از قبل مشخص می‌شود.) که از سهم برده به مالک پرداخت نماید. در این روش از سرمایه‌گذاری، متقاضی از مابه‌تفاوت فروش سهم در قیمت بالاتر و خرید مجدد آن در ارقام پایین، سود می‌برد. در نهایت، بر اساس قرارداد قرض مالکیت به فروشنده منتقل خواهد شد.بازارهای دوطرفه (مشتقه)

ساز و کار فروش استقراضی به چه صورت است؟

در روش فروش استقراضی، مالکان برای آنکه تعداد مشخصی از سهام خود را به متقاضیان قرض دهند، از طریق کارگزاری به منظور ارائه‌ی سهام برای فروش استقراضی، مانند فروش تعهدی سهام در بورس درخواستی را مطرح می‌کنند. در چنین حالتی سهم وارد وضعیت معاملاتی استقراضی خواهد شد. پس از مدتی که کارگزاران شخص متقاضی را شناسایی کنند، سهام مالک را به وی قرض می‌دهند. سپس متقاضی نسبت به فروش سهام مالک اقدام کرده و مبلغ حاصل شده از فروش نزد کارگزار خواهد ماند. این را هم بگوییم که متقاضی موظف است تا مبلغی را به عنوان وجه تضمین (علاوه بر مبلغ کسب شده از فروش سهام)، نزد کارگزار محفوظ داشته باشد. اما چرا این کار صورت می‌گیرد؟ برای اینکه اگر متقاضی سهام مالک را بازنگرداند، از وجه تضمین استفاده شود.

مبلغ ماحصل از فروش سهام، طی دوره‌ی استقراض، توسط کارگزار سرمایه‌گذاری می‌شود و سود آن پس از کسر کارمزد کارگزار (بر خلاف فروش تعهدی سهام در بورس ایران)، به مالک پرداخت خواهد شد. گاهی هم به‌منظور ایجاد انگیزش برای متقاضیان (البته در صورتی‌که مالک سهام تمایل داشته باشد)، مبلغی از سود نیز به متقاضی تعلق پیدا می‌کند. پس از آن اگر پیش‌بینی متقاضی محقق شود و قیمت سهام کاهش پیدا کند، همان تعداد سهم را مجدد خریداری و تحویل مالک می‌دهد و در نتیجه مابه تفاوت آن، به‌عنوان سودی برای متقاضی خواهد بود. اما اگر قیمت سهم افزایش پیدا کند، متقاضی باید همان تعداد سهم را در قیمتی بالاتر بخرد و تحویل مالک دهد که در این‌صورت زیان می‌کند. لازم به ذکر است که تمام حق و حقوق مالک سهام به جز حق رای، در مدت زمان فروش استقراضی محفوظ خواهد ماند.

آیا فروش استقراضی، روش پرریسکی است؟

بله! در کل فروش استقراضی، معامله‌ای بسیار پرمخاطره است. چرا که خلاف جهت بازار حرکت می‌کند و نیاز به زمان‌بندی دقیق دارد. به علاوه، از آنجایی که عدد صفر حداقل قیمت یک سهم محسوب می‌شود و حداکثری برای رشد قیمت سهمی وجود نخواهد داشت و ممکن است رشد سهمی ادامه‌دار باشد، مشخص می‌شود که ریسک سرمایه‌گذاری در این روش به شدت بالاست و تنها معامله‌گران حرفه‌ای بازار می‌توانند از این روش کسب سود کنند.

فروش تعهدی سهام در بورس چیست؟

فروش تعهدی سهام در بورس

فروش تعهدی سهام در بورس از جمله ابزارهای مالی مشابه با فروش استقراضی می‌باشد که برای کسب سود در بازارهای نزولی مورد استفاده قرار می‌گیرد. اما با توجه به اینکه دریافت بهره در دین اسلام حرام است، فروش استقراضی به نوعی ربا محسوب می‌شود. بنابراین با توجه به مشکلات شرعی ایجاد شده، تغییراتی در سازوکار فروش استقراضی ایجاد شده است که این تغییرات در قالب عقد وکالتنامه فی‌مابین مالک سهام و متقاضی می‌باشد. به این صورت که سرمایه‌گذار با دریافت وکالت‌نامه از مالک سهام، نسبت به فروش سهام وی اقدام می‌کند. این روش که در بازار بورس ایران مرسوم است را فروش تعهدی می‌گویند. به همان میزان که ریسک خرید اعتباری بالاست، فروش تعهدی نیز همانند فروش استقراضی به عنوان نقطه‌ی مقابل آن است و از ریسک بالایی برخوردار است.

ساز و کار فروش تعهدی سهام در بورس به چه صورت است؟

با استفاده از فروش تعهدی سهام در بورس سرمایه‌گذاری که مالک سهام است، می‌تواند سهامش را در قالب یک قرارداد در اختیار شخص دیگر قرار دهد. این فرد هم می‌تواند همان سهام را در بازار فروخته و در صورت کاهش قیمت‌ها سود به دست آورد و هر وقت که مالک اصلی سهمش را بازخواست آن را به قیمت روز خریده و به وی تحویل دهد. فرآیند فروش تعهدی هم توسط کارگزاری‌ها انجام می‌شود. متقاضیان پس از مراجعه به کارگزاری و عقد قرارداد با کارگزار، در سامانه‌ی معاملات بر خط سهام مدنظرشان را انتخاب کرده و پس از واریز وجه تضمین به حساب کارگزار، نسبت به فروش تعهدی سهم اقدام می‌کند. نوع و تعداد سهام، نرخ تشویقی و دروه‌ی تنفس هم از جمله مواردی هستند که باید توسط مالک در سامانه تامین ثبت شوند.

متقاضیان، از فروش تعهدی سهام در بورس چگونه سود می‌برند؟

حال در رابطه با روش بازارهای دوطرفه (مشتقه) فروش تعهدی سهام در بورس این سوال مهم پیش می‌آید که فرد متقاضی چطور از سهامی که متعلق به دیگری است و آن را فروخته و علاوه براین هر وقت هم که مالک سهام اراده کند، باید سهام وی را به طور کامل برگرداند، سود خواهد برد؟

خب ببینید، شخصی وارد قرارداد فروش تعهدی سهام در بورس می‌شود که روند بازار بازارهای دوطرفه (مشتقه) را کاهشی می‌داند. بر همین اساس هم سهم مدنظر را از مالک آن در قالب قرارداد فروش تعهدی و به صورت وکالتی در اختیار می‌گیرد و به وکالت از صاحب اصلی، آن سهام را در بازار می‌فروشد. اگر این شخص، کاهش قیمت سهام را درست پیش‌بینی کرده باشد، سودی معادل مابه‌تفاوت قیمت فروش سهم و قیمت خرید مجدد آن را به دست می‌آورد. اما اگر بعد از فروش سهم، نوسان قیمت آن برخلاف پیش‌بینی‌اش مثبت شود، متقاضی ضرر می‌کند. چرا که باید سهم را با قیمت بالاتر از مبلغی که آن را فروخته تهیه و در اختیار مالک قرار دهد.

مالکان سهام، از فروش تعهدی سهام در بورس چگونه سود می‌برند؟

مالکانی که قصد فروش سهامشان را تا مدت مشخصی ندارند، به کمک ابزار فروش تعهدی سهام در بورس می‌توانند سهام خود را به‌صورت وکالتی در اختیار فعالان بازار قرار داده و از محل وجوه آن سرمایه‌گذاری کرده و سود کسب کنند. به این ترتیب، آن‌ها علاوه بر تملک سهم و پایبندی به استراتژی‌های معاملات شخصیشان، مبلغی بابت اینکه سهامشان را در اختیار سهامدار دیگری قرار می‌دهند، به دست خواهند آورد.

چگونگی پایبندی به قواعد قرارداد فروش تعهدی

رعایت اصول قرارداد فروش تعهدی سهام در بورس با دریافت مبلغی تحت عنوان وجه تضمین از متقاضی، ضمانت می‌شود. این مبلغ بر اساس روند قیمت سهم به‌روزرسانی می‌شود. بدین ترتیب مالک اصلی سهام بابت عدم تعهد وکیل یا متقاضی، هیچ نگرانی نخواهد داشت و هروقت که اراده کند، سهام وی به او بازگردانده خواهد شد. پس در این صورت، تمام اجزا و عناصر فروش تعهدی، مانند یک دومینو عمل می‌کنند که به زیبایی برای بازار سرمایه، فرصت‌سازی خواهند کرد!

روش‌های مشابه فروش تعهدی و فروش استقراضی

علاوه بر روش‌های فروش تعهدی سهام در بورس ایران و فروش استقراضی در بورس‌های جهانی، «فروش قرارداد آتی» و «خرید اختیار فروش» هم از ابزارهای مالی هستند که مشابه این دو روش عمل می‌کنند و با استفاده از آن‌ها نیز می‌توان به کسب سود در بازارهای نزولی پرداخت. در ادامه توضیح مختصری راجع به هرکدام از این روش‌ها آورده‌ایم.

۱. فروش قرارداد آتی: در این روش هم اگر سرمایه‌گذار معتقد باشد که سهام شرکت یا کالایی در سه ماه آینده کاهش پیدا می‌کند، اقدام به اخذ حق فروش قرارداد آتی با پرداخت وجه تضمین خواهد کرد. این روش برخلاف فروش استقراضی سررسید مشخص دارد و وجه تضمین آن کمتر است. در زمان سررسید هم اگر قیمت سهم پایین‌تر از رقمی باشد که متقاضی پیش‌بینی کرده‌ است، سود و اگر بالاتر رود ضرر خواهد کرد.

۲. خرید اختیار فروش: این روش هم پیش‌بینی می‌کند که قیمت سهم یا کالایی مثلا سه ماه آینده کاهش پیدا می‌کند. به همین منظور اختیار فروش سهم یا کالا را با قیمتی مشخص (قیمت اعمال) خریداری می‌کند. همانند فروش تعهدی سهام در بورس و روش قبلی، در این روش هم اگر موقع سررسید سهام، قیمت هر سهم کمتر از رقم اعمال باشد، از مابه تفاوت آن سود دریافت می‌شود. اما اگر قیمت سهم از رقم مشخص شده، بیشتر شود اختیار فروش متقاضی باطل خواهد شد. یکی از تفاوت‌های این روش با فروش استقراضی این است که فروش استقراضی سررسید مشخص ندارد و روزانه قیمت سهم توسط کارگزار چک می‌شود. اگر قیمت سهم افزایش یابد و از وجه تضمین بیشتر شود به فروشنده سهم اعلام می‌شود یا وجه تضمین را افزایش دهد و یا سهام را به مالک بازگرداند اما در روش اختیار فروش تا موعد سررسید حق فروش وجود ندارد.

فروش تعهدی سهام در بورس و بازار دوطرفه

فروش تعهدی سهام در بورس و بازار دوطرفه

استفاده از ابزارهای فروش استقراضی یا فروش تعهدی سهام در بورس و دیگر روش‌هایی که به‌منظور کسب سود در بازارهای نزولی مورد استفاده قرار می‌گیرند، منجر به ایجاد «بازار دوطرفه» خواهد شد. اما منظور از بازار دوطرفه چیست؟ بازار دوطرفه، یعنی بازاری که در آن (بر خلاف بازار یک‌طرفه)، هم از رشد سهام می‌توان سود برد و هم از ضرر آن. معمولاً در بورس‌های پیشرفته‌ی جهان، بازار سهام دوطرفه است. مزایای زیادی در قبال فراهم کردن بستر بازار دوطرفه نصیب بازار بورس و فعالان آن خواهد شد که از جمله‌ی آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• افزایش شدید نقدشوندگی در بورس
• امکان کسب بازدهی در ریزش بازارها
• پررنگ شدن نقش تحلیل در تصمیمات سرمایه‌گذاری
• جلوگیری از ایجاد حباب در بازار بورس و سهام شرکت‌های مختلف
• جلوگیری از افزایش هیجانی و بیش از حد قیمت‌ها در روزهای صعودی بازار
• کارا شدن ابزار تحلیل تکنیکال و استفاده بازارهای دوطرفه (مشتقه) از ابزارهای کمکی مورد استفاده در سراسر جهان

اما از سوی دیگر در زمان رکود یا ریزش‌های سنگین بورس، اگر محدودیتی ایجاد نشود، دوطرفه بودن بازار، می‌تواند شدت سقوط قیمت‌ها را افزایش دهد و درنتیجه امکان دستکاری قیمت‌ها بیشتر می‌شود. البته با اتخاذ تصمیمات دقیق‌تر، پیروی از قوانین و استانداردهای مربوطه و ایجاد بسترهای آموزشی و فرهنگ‌سازی، بازار دوطرفه می‌تواند جایگاه خود را میان سهامداران پیدا کند و عده‌ی بیش‌تری به آن اعتماد کنند. به همین منظور بهتر است نظارت کامل و کنترل‌های لازم از سوی نهاد ناظر و سازمان بورس صورت گیرد.

سخن آخر

در این مقاله از سایت آموزش چراغ ، به بررسی یکی از مهم‌ترین ابزارهای سرمایه‌گذاری در بازارهای نزولی به نام فروش تعهدی سهام در بورس پرداختیم و گفتیم که ساز و کار این روش برگرفته از فروش استقراضی در بورس جهانی است. اما برای حل مشکل شرعی این نوع از معاملات، کمیته‌ی فقهی سازمان بورس ایران ماهیت آن را تا حدی تغییر داده و به همین دلیل، عنوان آن به فروش تعهدی تغییر پیدا کرده است. همان‌طور که گفته شد، ریسک سرمایه‌گذاری در این روش، همانند فروش استقراضی خیلی بالاست و لذا در صورتی که تمایل به استفاده از این روش دارید باید به مهارت بالایی در تحلیل دست یافته باشید. چراغ ، به‌عنوان پلتفرم آموزش و کاریابی در تلاش است تا با بیان نکات آموزشی مهم در زمینه‌ی کار و سرمایه‌گذاری به شما برای رسیدن به موفقیت در این زمینه‌ها کمک نماید.

اوراق مشتقه چیست و آشنایی با انواع آن

موضوع ریسک در فرآیند بازارهای مالی به عنوان یک عامل مهم و یک دغدغه برای سرمایه‌گذاران و فعالان بازارهای اقتصادی به شمار می‌رود. در این راستا در بازارهای مختلف بنا به ماهیت آن بازار، ابزارها و روش‌های متعددی به منظور کنترل و کاهش میزان ریسک در پروسه‌های مالی وجود دارد و سرمایه‌گذاران با استفاده از ابزار مشتقه تا حدودی این عامل را مدیریت می‌کنند.

یکی از همین ابزارها در این زمینه ابزار مالی مشتقه است. این ابزارها توانایی کنترل میزان ریسک موجود در بازار و رشد معاملات و خرید و فروش‌ها را در بازارهای سرمایه‌گذاری دارند. در این مقاله قصد داریم به موضوع اوراق مشتقه بپردازیم. با ما همراه باشید.

انواع ابزار مشتقه و مفهوم آن

اوراق مشتقه در اصل به اوراق بهادار قیمتی گفته می‌شود که بر مبنای دارایی پایه خود تقسیم‌بندی و شناخته می‌شوند. حال این دارایی‌ها در انواع مختلف جای می‌گیرند و به اصطلاح هم می‌توانند از نوع فیزیکی و کالا و هم از نوع اوراق بهاداری چون سهام شرکت‌های بورسی باشند. به زبان ساده اوراق مشتقه یک نوع قرارداد دو طرفه بین معامله‌گران است که در اصل بر روی یک دارایی پایه منعقد می‌شود.

همان‌طور که در بخش ابتدایی اشاره کردیم ابزارهای متنوعی برای کنترل و کاهش ریسک سرمایه‌گذاری وجود دارد که اوراق مشتقه هم یکی از این ابزارهای معروف در بازار سرمایه است. برخی از افراد و تحلیل‌گران که در بازار به پیش‌بینی روند معاملات و قیمت محصولات خاص می‌پردازند و نوسانات بازار را پیش‌بینی می‌کنند با استفاده از ابزار مشتقه می‌توانند میزان ریسک‌پذیری سرمایه‌گذاری خود را تا حد معقولی کنترل کنند.

یکی دیگر از اهداف اوراق مشتقه در بازار، متنوع‌سازی دارایی‌های سرمایه‌گذاران است. زمانی که سرمایه‌گذاران از ابزار مشتقه به منظور کاهش ریسک پروسه سرمایه‌گذاری خود استفاده می‌کنند به نوعی این اوراق را در دارایی‌های خود ترکیب می‌کنند که در نهایت این عمل منجر به کاهش ریسک پرتفوی یا همان سبد سهام آن‌ها خواهد شد.

بررسی تاریخچه اوراق مشتقه

در ایام دور این قرارداد حالت فیزیکی نداشت و به نوعی مانند یک عهد و پیمان بین خریدار و فروشنده بود که با وجود این عهد، خریدار و فروشنده با خیال راحت درگیر معاملات خود می‌شدند. این پروسه در تمام نقاط جهان وجود داشت و به نوعی به عنوان یک توافق میان طرفین عمل ‌می‌کرد تا یک محصولی در آینده از جانب فروشنده به خریدار تحویل داده شود.

اولین بازاری که به صورت رسمی از این رویکرد استفاده قانونی کرد بازار حق تقدم شیکاگو در سال 1973 بود. در این بازار این ابزارها به منظور کنترل ریسک و اطمینان خاطر طرفین معامله به کارگرفته می‌شد که رفته رفته در تمامی بازارهای مالی از این ابزار استفاده شد.

اوراق مشتقه در ایران برای اولین بار در سال 1387 همزمان با شروع بورس کالا، مورد استفاده قرار گرفت و معاملات مرسوم در این بازار با استفاده از ابزار مشتقه انجام ‌شد تا ریسک موجود در این فرآیند تا حدودی مدیریت شود. با گذشت سالیان ابزارهای تکمیلی دیگری در این بازار وارد شدند و در کنار اوراق مشتقه استفاده شدند.

چند نوع اوراق مشتقه وجود دارد؟

ابزارهای مشتقه از انواع مختلفی در بازارهای مالی تشکیل شده است که بنا به نوع دارایی از نوع خاص ابزار مشتقه استفاده می‌شود. به صورت کلی باید گفت که ما چهار نوع ابزار مالی مشتقه داریم که در این بخش به صورت دقیق به معرفی آن‌ها خواهیم پرداخت.

قراردادهای آتی

این قراردادها یکی از انواع قراردادهای معروف در تمامی بازارهای مالی دنیاست. ماهیت این قراردادها به این شکل است که شخص فروشنده بر اساس یک سری ضوابط مشخص، متعهد می‌شود که در یک زمان و تاریخ مشخص کالا یا محصولی را با قیمت تعیین‌شده و مشخص به شخص خریدار تحویل دهد. به زبان ساده قراردادهای آتی به عنوان یک تعهد و توافق مابین طرفین معامله در بازار آتی است که در آینده محصولی از جانب فروشنده به خریدار تحویل داده شود. در حال حاضر از قراردادهای آتی در بازار کالای ایران استفاده می‌شود قراردادهای نظیر: اتی زعفران، پسته و زیره سبز.

قراردادهای اختیار معامله

یکی دیگر از اوراق مشتقه، قراردادهای اختیار معامله است. قرارداد اختیار معامله به قراردادی گفته می‌شود که با استفاده از آن، یک طرف اختیار خرید یا فروش کالایی را از طرف دیگر خریده و آن طرف این اختیار را به او می‌فروشد. در اصل این قرارداد به دو نوع قرارداد اختیار خرید و قرارداد اختیار فروش تقسیم‌ می‌شود.

اختیار خرید، قراردادی است که خریدار آن، این حق را دارد تا دارایی مشخصی با کیفیت مشخص را با قیمت تعیین‌شده در زمان مشخص در صورت تمایل از فروشنده اختیار، خریداری کند. فروشنده اختیار خرید نیز تا زمانی که خریدار اختیار حق خود را اجرا نکند، تعهدی ندارد. اختیار فروش، قراردادی است که خریدار آن، این حق را دارد تا کالای مشخص با مشخصات تعیین‌شده و قیمت مشخص را در زمان مشخص در صورت تمایل به فروشنده اختیار بفروشد. در مقابل فروشنده اختیار فروش تا زمانی که خریدار حق خود را اجرا نکند هیچ تعهدی ندارد.

پیمان‌های آتی

پیمان آتی به قراردادی گفته می‌شود که طرفین معامله با هم توافق می‌کنند یک کالایی را با مشخصات تعیین‌شده و با قیمت مشخص در زمان تعیین‌شده معامله کنند. به صورت کلی پیمان‌های آتی خارج از بازار رسمی و بازار بورس انجام می‌شوند؛ اما قراردادهای آتی در داخل بازار بورس انجام می‌شوند. دقت داشته باشید که برای پیمان‌های آتی چهارچوب‌های قانونی مشخصی وجود ندارد اما قراردادهای آتی در بازار بورس کاملا قانونمند و دارای چهارچوب هستند.

قراردادهای معاوضه

نوع چهارم از اوراق مشتقه، قراردادهای معاوضه است که در اصطلاح به قرارداهایی گفته می‌شود که در روال آن طرفین معامله تصمیم می‌گیرند طی یک توافق و تعهد دو دارایی یا سود حاصل از این دو دارایی را با کیفیت تعیین‌شده و میزان مشخص‌شده برای مدت زمان معلوم بین خود معاوضه کنند. بعد از این که سررسید قرارداد نزدیک شد، طرفین معامله دارایی‌ها را به صاحبان خود برمی‌گردانند. این قرارداد هم عمدتا به صورت غیر رسمی و خارج از بازار بورس شکل می‌گیرد. به منظور جمع‌بندی در این بخش باید در نظر داشته باشید که از تمامی ابزارهای مشتقه که معرفی کردیم، تنها قراردادهای آتی و قراردادهای اختیار معامله در بازارهای مالی ایران استفاده می‌شود.

سخن آخر

همان‌طور که در این مقاله اشاره کردیم سرمایه‌گذاران و فعالین بازارهای مالی و اقتصادی در تمام دنیا به بازارهای دوطرفه (مشتقه) دنبال ابزارهای متنوعی به منظور کنترل و کاهش میزان ریسک در فعالیت‌های مالی هستند. در این راستا ابزارهای متنوعی بنا به ماهیت دارایی موجود در بازارهای مالی قابل استفاده هستند که در این میان ما به ابزار معروفی به نام ابزار مالی مشتقه اشاره کردیم. اوراق مشتقه به صورت کلی به چهار نوع قراردادهای آتی، قراردادهای اختیار معامله، قراردادهای معاوضه و پیمان‌های آتی تقسیم بندی می‌شوند. از این تنوع فقط دو مورد قراردادهای آتی و قراردادهای اختیار معامله در بازارهای مالی ایران استفاده می‌شود. اولین نشانه حضور اوراق مشتقه در بازارهای مالی ایران، به پیدایش بازار کالا در سال 1387 برمی‌گردد. با استفاده از ابزار مشتقه میزان ریسک موجود در فرایند معاملات کالا قابل کنترل و مدیریت است.

بازار مشتقه فرابورس بزرگ می‌شود

فرابورس ایران در راستای توجه به ظرفیت‌های جذاب بازار سرمایه با توسعه بازار اختیار معامله خرید و فروش در سهام، اقدام به معرفی ابزاری جدید به سرمایه‌گذاران و حرکت به سمت بازار دوطرفه کرده است.

به گزارش بازار به نقل از بازار سرمایه، رئیس اداره بازار مشتقات فرابورس ایران با اشاره به آغاز معاملات قراردادهای اختیار خرید و فروش در نماد ذوب‌آهن اصفهان، گفت: بر اساس برنامه‌ریزی‌ها شاهد توسعه این بازار طی روزهای آتی خواهیم بود که ظرفیت‌های متنوعی را برای سرمایه‌گذاران و فعالان معامله‌گری ایجاد خواهد کرد.

سپیده رستمی‌نیا ضمن تاکید بر این موضوع که نمادهای اختیار معامله اعم از خرید و فروش در سهام درج‌شده و پذیرش‌شده بازارهای فرابورس، ظرفیتی فراتر از معاملات سهام در این بازار ایجاد می‌کند، اظهار داشت: قراردادهای اختیار خرید و فروش که به صورت قراردادهای استاندارد در بازار مشتقات معامله می‌شوند به معنای توافق بر سر انجام معامله‌ای خاص و با یک قیمت مشخص در مقطع زمانی مشخصی در آینده هستند.

او در تشریح بیشتر جزئیات این ابزار معاملاتی جذاب مثالی مطرح کرد و گفت: به عنوان مثال در معامله یک قرارداد اختیار خرید، خریدار اختیار خرید دارایی پایه را با قیمت مشخص و در زمان مشخصی به دست می‌آورد و از سوی دیگر فروشنده تعهد یا الزام به فروش دارایی را در صورت درخواست اعمال از سوی دارنده اوراق اختیار خرید خواهد داشت.

رئیس اداره بازار مشتقات فرابورس ایران با اشاره به اینکه قراردادهای اختیار خرید، با توجه به قیمت اعمال و زمان اعمال، می‌تواند با قیمت‌های متنوعی مورد معامله قرار بگیرد، ادامه داد: وجهی که در معامله قرارداد اختیار خرید از سمت خریدار به عرضه‌کننده اوراق پرداخت می‌شود برای به دست آوردن حق خرید دارایی با قیمت اعمال مشخص است و این نرخ به مراتب کمتر از قیمت دارایی پایه است.

به گفته او، سرمایه‌گذار با خرید اوراق اختیار خرید، می‌تواند با پرداخت مبلغی اندک، در مزایای افزایش قیمت دارایی پایه سهیم باشد و همزمان از افزایش قیمت اوراق اختیار خرید خود در بازار یا امکان اعمال اختیار خود در سررسید بهره‌مند شود.

رستمی نیا معتقد است این ویژگی اوراق مذکور علاوه بر ذخیره منابع برای روزهای آتی، می‌تواند رفتار مبتنی بر تحلیل‌های کوتاه‌مدت و میان‌مدت را نیز در بازار تقویت کند.

رئیس اداره بازار مشتقات فرابورس ایران در ادامه به سایر مزایای قراردادهای مشتقه اشاره کرد و گفت: سهامداران و سرمایه‌گذاران می‌توانند با کسب شناخت بیشتر از انواع قراردادهای مشتقه، از مزایای بازار دوطرفه که امکان کسب سود در شرایط کاهش قیمت‌ها را نیز ایجاد می‌کند با استفاده از استراتژی‌هایی چون فروش اختیار خرید یا خرید اختیار فروش بهره‌مند شوند.

وی تصریح کرد: از دیگر ویژگی‌های این ابزار معاملاتی مزیت اهرمی قابل توجه آن است که به دلیل مبلغ معامله در بدو ورود ایجاد می شود.

بازارهای دوطرفه (مشتقه)

فرابورس ایران در راستای توجه به ظرفیت‌های جذاب بازار سرمایه با توسعه بازار اختیار معامله خرید و فروش در سهام، اقدام به معرفی ابزاری جدید به سرمایه‌گذاران و حرکت به سمت بازار دوطرفه کرده است.

به گزارش اقتصادنامه به نقل از مدیریت ارتباطات فرابورس ایران، سپیده رستمی‌نیا رئیس اداره بازار مشتقات فرابورس ایران با اشاره به آغاز معاملات قراردادهای اختیار خرید و فروش در نماد ذوب‌آهن اصفهان، گفت: بر اساس برنامه‌ریزی‌ها شاهد توسعه این بازار طی روزهای آتی خواهیم بود که ظرفیت‌های متنوعی را برای سرمایه‌گذاران و فعالان معامله‌گری ایجاد خواهد کرد.

وی ضمن تاکید بر این موضوع که نمادهای اختیار معامله اعم از خرید و فروش در سهام درج‌شده و پذیرش‌شده بازارهای فرابورس، ظرفیتی فراتر از معاملات سهام در این بازار ایجاد می‌کند، اظهار داشت: قراردادهای اختیار خرید و فروش که به صورت قراردادهای استاندارد در بازار مشتقات معامله می‌شوند به معنای توافق بر سر انجام معامله‌ای خاص و با یک قیمت مشخص در مقطع زمانی مشخصی در آینده هستند.

وی در تشریح بیشتر جزئیات این ابزار معاملاتی جذاب مثالی مطرح کرد و گفت: به عنوان مثال در معامله یک قرارداد اختیار خرید، خریدار اختیار خرید دارایی پایه را با قیمت مشخص و در زمان مشخصی به دست می‌آورد و از سوی دیگر فروشنده تعهد یا بازارهای دوطرفه (مشتقه) الزام به فروش دارایی را در صورت درخواست اعمال از سوی دارنده اوراق اختیار خرید خواهد داشت.

وی با اشاره به اینکه قراردادهای اختیار خرید، با توجه به قیمت اعمال و زمان اعمال، می‌تواند با قیمت‌های متنوعی مورد معامله قرار بگیرد، ادامه داد: وجهی که در معامله قرارداد اختیار خرید از سمت خریدار به عرضه‌کننده اوراق پرداخت می‌شود برای به بازارهای دوطرفه (مشتقه) دست آوردن حق خرید دارایی با قیمت اعمال مشخص است و این نرخ به مراتب کمتر از قیمت دارایی پایه است.

به گفته رستمی‌نیا سرمایه‌گذار با خرید اوراق اختیار خرید، می‌تواند با پرداخت مبلغی اندک، در مزایای افزایش قیمت دارایی پایه سهیم باشد و همزمان از افزایش قیمت اوراق اختیار خرید خود در بازار یا امکان اعمال اختیار خود در سررسید بهره‌مند شود.

وی معتقد است این ویژگی اوراق مذکور علاوه بر ذخیره منابع برای روزهای آتی، می‌تواند رفتار مبتنی بر تحلیل‌های کوتاه‌مدت و میان‌مدت را نیز در بازار تقویت کند.

رئیس اداره بازار مشتقات فرابورس ایران در ادامه به سایر مزایای قراردادهای مشتقه اشاره کرد و گفت: سهامداران و سرمایه‌گذاران می‌توانند با کسب شناخت بیشتر از انواع قراردادهای مشتقه، از مزایای بازار دوطرفه که امکان کسب سود در شرایط کاهش قیمت‌ها را نیز ایجاد می‌کند با استفاده از استراتژی‎هایی چون فروش اختیار خرید یا خرید اختیار فروش بهره‌مند شوند.

وی در پایان تصریح کرد: از دیگر ویژگی‌های این ابزار معاملاتی مزیت اهرمی قابل توجه آن است که به دلیل مبلغ معامله در بدو ورود ایجاد می شود.

بازارهای مالی و انواع آن + فارکس و ارزدیجیتال

بازارهای مالی به طور کلی به هر بازاری اطلاق می‌ شود که در آن معامله اوراق بهادار انجام می ‌شود، از جمله بازار سهام، بازار اوراق قرضه، بازار فارکس، و بازار مشتقات و غیره. بازارهای مالی برای عملکرد روان اقتصادهای سرمایه داری حیاتی هستند.

شناخت بازارهای مالی

بازارهای مالی با تخصیص منابع و ایجاد نقدینگی برای کسب و کارها و کارآفرینان، نقش حیاتی در تسهیل عملکرد روان اقتصادهای سرمایه داری ایفا می کنند. بازارها تجارت دارایی های مالی خود را برای خریداران و فروشندگان آسان می کند. بازارهای مالی محصولات اوراق بهاداری ایجاد می کنند که بازدهی را برای کسانی که وجوه اضافی دارند (سرمایه گذاران/وام دهندگان) فراهم می کند و این وجوه را در اختیار کسانی قرار می دهد که به پول اضافی (قرض گیرندگان) نیاز دارند.

بازار سهام تنها یکی از انواع بازارهای مالی است. بازارهای مالی با خرید و فروش انواع مختلفی از ابزارهای مالی از جمله سهام، اوراق قرضه، ارزها و مشتقات ساخته می شوند. بازارهای مالی به شدت به شفافیت اطلاعاتی متکی هستند تا اطمینان حاصل کنند که بازارها قیمت هایی را که کارآمد و مناسب هستند تعیین می کنند. قیمت بازار اوراق بهادار ممکن است به دلیل نیروهای اقتصاد کلان مانند مالیات، نشان دهنده ارزش ذاتی آنها نباشد.

برخی از بازارهای مالی کوچک با فعالیت اندک هستند و برخی دیگر مانند بورس نیویورک (NYSE) روزانه تریلیون ها دلار اوراق بهادار معامله می کنند. بازار سهام یک بازار مالی است که سرمایه گذاران را قادر می سازد تا سهام شرکت های سهامی عام را خریداری و بفروشند. بازار سهام اولیه جایی است که انتشارات جدید سهام، به نام عرضه‌ های عمومی اولیه (IPO) به فروش می ‌رسد. هر معامله بعدی سهام در بازار ثانویه اتفاق می افتد، جایی که سرمایه گذاران اوراق بهاداری را که از قبلاً مالک آن هستند، خریداری و می فروشند.

نکته: قیمت اوراق بهادار معامله شده در بازارهای مالی ممکن است لزوماً ارزش ذاتی واقعی آنها را منعکس نکند.

انواع بازارهای مالی

بازارهای سهام

شاید فراگیرترین بازارهای مالی، بازارهای سهام باشند. این نوع بازار ها مکان‌ هایی هستند که شرکت‌ ها سهام خود را در آن فهرست می‌ کنند و توسط معامله ‌گران و سرمایه ‌گذاران خرید و فروش می ‌شوند. بازارهای سهام توسط شرکت ‌ها برای افزایش سرمایه از طریق عرضه اولیه عمومی (IPO) استفاده می ‌شوند و سهام متعاقباً بین خریداران و فروشندگان مختلف در بازاری که به عنوان بازار ثانویه شناخته می ‌شود معامله می‌ شود.

سهام ممکن است در بورس های فهرست شده مانند بورس نیویورک (NYSE) یا نزدک یا خارج از بورس (بازارهای دوطرفه (مشتقه) OTC) معامله شود. بیشتر معاملات سهام از طریق مبادلات تنظیم شده انجام می شود و اینها نقش مهمی در اقتصاد به عنوان معیاری برای سنجش سلامت کلی اقتصاد و همچنین تأمین سود سرمایه و درآمد سود سهام برای سرمایه گذاران از جمله سرمایه گذاران دارای حساب های بازنشستگی دارند.

• نزدک، یک بازار آنلاین جهانی برای خرید و داد و بازارهای دوطرفه (مشتقه) ستد اوراق بهادار و اولین بورس الکترونیکی جهان است.

شرکت ‌کنندگان معمولی در بازار سهام شامل سرمایه ‌گذاران و معامله ‌گران (هم خرده‌ فروشی و هم نهادی) و همچنین بازارسازان و متخصصانی هستند که نقدینگی را حفظ می ‌کنند و بازارهای دوطرفه را ارائه می ‌کنند. کارگزاران اشخاص ثالثی هستند که معاملات بین خریداران و فروشندگان را تسهیل می ‌کنند، اما موقعیت واقعی در سهام ندارند.

بازارهای خارج از بورس

بازار خارج از بورس (OTC) یک بازار غیر متمرکز است به این معنی که مکان های فیزیکی ندارد و معاملات به صورت الکترونیکی انجام می شود که در آن فعالان بازار اوراق بهادار را مستقیماً بین دو طرف بدون کارگزار معامله می کنند. در حالی که بازارهای فرابورس ممکن است معاملات سهام خاصی را انجام دهند (به عنوان مثال، شرکت های کوچکتر یا ریسک پذیری که معیارهای فهرست بندی بورس ها را ندارند)، بیشتر معاملات سهام از طریق بورس انجام می شود. با این حال، برخی از بازارهای مشتقه منحصراً فرابورس هستند و بنابراین بخش مهمی از بازارهای مالی را تشکیل می دهند. به طور کلی، بازارهای فرابورس و معاملاتی که در آنها رخ می دهد بسیار کمتر تنظیم شده، نقد شوندگی کمتری دارند و غیرشفاف تر هستند.

بازارهای اوراق قرضه

اوراق قرضه اوراق بهاداری است که در آن سرمایه گذار پول را برای مدت معینی با نرخ بهره از پیش تعیین شده وام می دهد. شما ممکن است اوراق قرضه را توافقی بین وام دهنده و وام گیرنده در نظر بگیرید که شامل جزئیات وام و پرداخت های آن است. اوراق قرضه توسط شرکت ها و همچنین توسط شهرداری ها، ایالت ها و دولت های مستقل برای تامین مالی پروژه ها و عملیات منتشر می شود. به عنوان مثال، بازار اوراق قرضه اوراق بهاداری مانند اسکناس های صادر شده توسط خزانه داری ایالات متحده را می فروشد. بازار اوراق قرضه نیز بازار بدهی، اعتباری یا با درآمد ثابت نامیده می شود.

بازارهای پول

معمولاً بازارهای پولی محصولاتی با سررسید کوتاه ‌مدت بسیار نقدشونده (کمتر از یک سال) معامله می‌ کنند و با درجه بالایی از ایمنی و بازده نسبتاً کم بهره مشخص می ‌شوند. در سطح عمده فروشی، بازارهای پول شامل معاملات با حجم بالا بین مؤسسات و معامله گران بازارهای دوطرفه (مشتقه) است. در سطح خرده فروشی، آنها شامل وجوه متقابل بازار پول خریداری شده توسط سرمایه گذاران فردی و حساب های بازار پولی است که توسط مشتریان بانک افتتاح می شود. افراد همچنین ممکن است با خرید گواهی سپرده کوتاه ‌مدت در بازار پول سرمایه‌ گذاری کنند.

بازارهای مشتقه

مشتقه قراردادی است بین دو یا چند طرف که ارزش آن بر اساس بازارهای دوطرفه (مشتقه) یک دارایی مالی اساسی توافق شده (مانند اوراق بهادار) یا مجموعه ای از دارایی ها (مانند یک شاخص) است. اوراق مشتقه، اوراق بهادار ثانویه ای هستند که ارزش آنها صرفاً از ارزش اوراق بهادار اولیه ای که به آن مرتبط هستند، ناشی می شود. یک مشتق به خودی خود بی ارزش است. به جای معامله مستقیم سهام، یک بازار مشتقه در قراردادهای آتی و اختیار معامله و سایر محصولات مالی پیشرفته معامله می کند که ارزش خود را از ابزارهای اساسی مانند اوراق قرضه، کالاها، ارز ها، نرخ های بهره، شاخص های بازار و سهام می گیرند.

بازارهای آتی جایی هستند که قراردادهای آتی فهرست شده و مورد معامله قرار می گیرند. برخلاف فورواردها که در خارج از بورس معامله می‌ کنند، بازارهای آتی از مشخصات قراردادهای استاندارد شده استفاده می‌ کنند، به خوبی تنظیم می ‌شوند و از اتاق ‌های پایاپای برای تسویه و تایید معاملات استفاده می‌ کنند. بازارهای اختیار معامله، مانند بورس اوراق بهادار هیئت مدیره شیکاگو (CBOE)، به طور مشابه قراردادهای اختیار معامله را فهرست و تنظیم می کنند. هر دو بورس اوراق بهادار و اختیار معامله ممکن است قراردادهایی را در طبقات مختلف دارایی، مانند سهام، اوراق بهادار با درآمد ثابت، کالاها و غیره فهرست کنند.

بازار فارکس

بازار فارکس بازاری است که در آن شرکت کنندگان می توانند خرید، فروش، پوشش ریسک و سفته بازی بین جفت ارزها را انجام دهند. بازار فارکس نقدشونده ترین بازار در جهان است، زیرا نقدینگی نقدشوندگی ترین دارایی ها است. بازار ارز بیش از 6.6 تریلیون دلار معاملات روزانه را انجام می دهد که بیشتر از مجموع بازارهای آتی و سهام است.

مانند بازارهای فرابورس، بازار فارکس نیز غیرمتمرکز است و متشکل از یک شبکه جهانی از رایانه ها و کارگزاران از سراسر جهان است. بازار فارکس متشکل از بانک ها، شرکت های تجاری، بانک های مرکزی، شرکت های مدیریت سرمایه گذاری، صندوق های تامینی و کارگزاران و سرمایه گذاران خرده فروشی فارکس است.

بازارهای کالا

بازارهای کالا مکان هایی هستند که تولیدکنندگان و مصرف کنندگان برای تبادل کالاهای فیزیکی مانند محصولات کشاورزی (مانند ذرت، دام، سویا)، محصولات انرژی (نفت، گاز، اعتبارات کربن)، فلزات گرانبها (طلا، نقره، پلاتین)، یا کالاهای نرم (مانند پنبه، قهوه و بازارهای دوطرفه (مشتقه) شکر). اینها به عنوان بازارهای کالای نقطه ای شناخته می شوند، جایی که کالاهای فیزیکی با پول مبادله می شوند.

با این حال، عمده معاملات در این کالاها در بازارهای مشتقه انجام می شود که از کالاهای لحظه ای به عنوان دارایی های اساسی استفاده می کنند. معاملات آتی و اختیار خرید کالاها هم در فرابورس و هم در بورس های فهرست شده در سراسر جهان مبادله می شوند.

بازار ارزهای دیجیتال

در چند سال گذشته شاهد معرفی و ظهور ارزهای رمزنگاری شده مانند بیت کوین و اتریوم، دارایی های دیجیتال غیرمتمرکز مبتنی بر فناوری بلاک چین بوده ایم. امروزه، هزاران توکن ارزهای دیجیتال در دسترس هستند و در سراسر جهان از طریق مجموعه ای از صرافی های مستقل آنلاین ارز دیجیتال معامله می شوند. این صرافی ها میزبان کیف پول های دیجیتالی هستند تا معامله گران بتوانند یک ارز رمزنگاری شده را با ارز دیگر یا پول های فیات مانند دلار یا یورو مبادله کنند.

از آنجایی که اکثر صرافی های رمزنگاری پلتفرم های متمرکز هستند، کاربران در معرض هک یا کلاهبرداری هستند. صرافی های غیرمتمرکز نیز در دسترس هستند که بدون هیچ مرجع مرکزی کار می کنند. این صرافی ها امکان تجارت مستقیم همتا به همتا (P2P) ارزهای دیجیتال را بدون نیاز به یک مرجع واقعی مبادله برای تسهیل تراکنش ها فراهم می کنند. معاملات آتی و اختیار معامله در ارزهای دیجیتال اصلی نیز در دسترس است.

سوالات متداول بازارهای مالی

انواع مختلف بازارهای مالی چیست؟

برخی از نمونه ‌های بازارهای مالی و نقش آن ‌ها شامل بازار سهام، بازار اوراق قرضه، فارکس، کالاها، و بازار املاک و مستغلات و چندین مورد دیگر است. بازارهای مالی را می توان به بازارهای سرمایه، بازار پول، بازارهای اولیه در مقابل ثانویه و بازارهای فهرست شده در مقابل بازارهای فرابورس تقسیم کرد.

بازارهای مالی چگونه کار می کنند؟

علیرغم پوشش بسیاری از طبقات دارایی های مختلف و داشتن ساختارها و مقررات مختلف، همه بازارهای مالی اساساً با گرد هم آوردن خریداران و فروشندگان در یک دارایی یا قرارداد و اجازه دادن به آنها برای تجارت با یکدیگر کار می کنند. این اغلب از طریق یک مزایده یا مکانیسم کشف قیمت انجام می شود.

کارکردهای اصلی بازارهای مالی چیست؟

بازارهای مالی به دلایل مختلفی وجود دارند، اما اساسی ترین کارکرد این است که امکان تخصیص کارآمد سرمایه و دارایی ها در اقتصاد مالی را فراهم کند. بازارهای مالی با اجازه دادن به بازار آزاد برای جریان سرمایه، تعهدات مالی و پول، اقتصاد جهانی را روان ‌تر می ‌کنند و در عین حال به سرمایه‌ گذاران اجازه می ‌دهند در افزایش سرمایه در طول زمان مشارکت کنند.

چرا بازارهای مالی مهم هستند؟

بدون بازارهای مالی، سرمایه نمی تواند به طور کارآمد تخصیص یابد و فعالیت های اقتصادی مانند تجارت، سرمایه گذاری ها و فرصت های رشد به شدت کاهش می یابد.

شرکت کنندگان اصلی در بازارهای مالی چه کسانی هستند؟

شرکت ها از بازارهای سهام و اوراق قرضه برای جذب سرمایه از سرمایه گذاران استفاده می کنند. سفته بازان به طبقات مختلف دارایی نگاه می کنند تا روی قیمت های آتی شرط بندی کنند، در حالی که پوشش دهندگان از بازارهای مشتقه برای کاهش خطرات مختلف استفاده می کنند و آربیتراژورها به دنبال سود بردن از قیمت گذاری نادرست یا ناهنجاری های مشاهده شده در بازارهای مختلف هستند. کارگزاران اغلب به عنوان میانجی عمل می کنند که خریداران و فروشندگان را با هم جمع می کنند و برای خدمات خود کمیسیون یا هزینه ای دریافت می کنند.

چکیده

بازارهای مالی به طور گسترده به هر بازاری اطلاق می شود که در آن معامله اوراق بهادار انجام می شود. انواع مختلفی از بازارهای مالی، از جمله بازارهای فارکس، پول، سهام و اوراق قرضه وجود دارد.این بازارها ممکن است شامل دارایی‌ ها یا اوراق بهاداری باشند که در بورس‌ های تنظیم ‌شده فهرست شده‌ اند یا در خارج از بورس (OTC) معامله می‌ شوند. بازارهای مالی در همه انواع اوراق بهادار معامله می ‌کنند و برای عملکرد روان یک جامعه سرمایه ‌داری حیاتی هستند. زمانی که بازارهای مالی شکست بخورند، اختلالات اقتصادی از جمله رکود و بیکاری می تواند منجر شود.