ارزیابی ریسک چیست

مدیریت ریسک یعنی دستیابی به موفقیت و اهداف با وجود تمام عوامل خطرساز و اتفاقات از پیش تعیین نشده. اینکه به جای فرار از ریسک، با آن مقابله کنیم و با کنترل ریسک، خطرات احتمالی یا خسارات وارد شده را کاهش دهیم.

مدیریت ریسک و تکنیک های ارزیابی آن

سازمان‌ها در انواع و اندازه‌های مختلف خود با انواع ریسک مواجه هستند که ممکن است دست‌یابی آن‌ها به اهداف را تحت تأثیر قرار دهد. این اهداف می­توانند در گستره‌ای از فعالیت‌ها را شامل شوند. به‌عبارت‌دیگر تمام فعالیت‌های یک سازمان در ریسک‌هایی دخیل هستند که باید مدیریت شوند. ازاین‌رو فرایند مدیریت ریسک مفهومی بسیار مهم در مدیریت سازمان محسوب می‌شود. این فرایند از طریق به‌حساب آوردن عدم قطعیت و احتمال رخدادها و اوضاع‌واحوال آینده (خواسته یا ناخواسته) و تأثیرگذاری آن‌ها بر اهداف موردتوافق، تصمیم‌گیری می‌کند.

هدف از مدیریت ریسک چیست؟

مدیریت ریسک شامل استفاده از روش‌های منطق و سیستماتیک برای موارد زیر است:

• تبادل اطلاعات و مشاوره در کل فرایند؛
• ایجاد محیطی برای شناسایی، ارزیابی و برخورد با ریسک‌های مربوط به هر فرایند، وظیفه یا محصول
• پایش و بازنگری ریسک‌ها
• گزارش دهی و ثبت نتایج

ارزیابی کردن ریسک

ارزیابی ریسک را قسمتی از مدیریت ریسک است که فرایند ساختاریافته را فراهم می­آورد تا چگونگی تحت تأثیر قرار گرفتن اهداف را شناسایی کند و ریسک هر عمل را پیش از تصمیم‌گیری برای انجام، از جنبه­های مختلف مثل عواقب و احتمالات آن تحلیل و بررسی کند.

در ارزیابی ریسک تلاش می‌شود تا به پرسش­های زیر پاسخ داده شود:

• با شناسایی ریسک چه اتفاقی ممکن است رخ دهد و چگونه؟
• احتمال وقوع آن در آینده چقدر است؟
• آیا عواملی و جود دارند که عواقب یا احتمال ریسک را کاهش دهند؟
• آیا سطح ریسک قابل‌تحمل یا قابل‌قبول است و آیا نیاز به برخورد بیشتر است؟

ارزیابی ریسک دریافت تصمیم گیران و طرف‌های مسئول را از ریسک بهبود می‌بخشد و این موضوع می‌تواند دستیابی به اهداف و شایستگی و اثربخشی کنترل‌هایی که از قبل در کارند را تحت تأثیر قرار دهد. این امر مبنایی برای تصمیم‌گیری در مورد مناسب‌ترین رویکردهایی که باید به‌منظور برخورد با ریسک‌ها استفاده شوند را فراهم می‌کند. ازاین‌رو خروجی فرایند ارزیابی ریسک، ورودی فرایند مدیریت محسوب می‌شود.

ارزیابی ریسک فرایند کلی شناسایی، تحلیل و سنجش ریسک است که نحوه به‌کارگیری این فرایند تا حد زیادی به فضای کلی فرایند مدیریت و همچنین روش‌ها و تکنیک های مورد استفاده برای انجام ارزیابی ریسک بستگی دارد.

توضیحات بیشتر در ارتباط با موضوع ریسک و تکنیکهای ارزیابی ریسک در فایل PDF همین صفحه موجود است. فایل PDF حاضر راهنمای کلی در شناخت ریسک، مدیریت ریسک، ارزیابی ریسک و به‌کارگیری تکنیک های ارزیابی ریسک در راستای استاندارد مصوب کمیته ملی استاندارد مدیریت است.

سایت بهداشت محیط ایران

در صورتیکه شما به ارزیابی ریسک می پردازید لازم است ببینید که چه چیزی می تواند باعث صدمه و آسیب شود.در این مرحله جزئیات را نادیده بگیرید و بر روی خطرات چشمگیری که در نتیجه آنها آسیبهای جدی یا صدمه به چندین نفر ایجاد میشود تمرکز کنید.

نظر کارگران ویا نماینده آنها را نیز در این موردبپرسید ، زیرا ممکن است توجه آنها به چیزهایی جلب شده بیاشد که شما با قدم زدن در محیط کار ودر مدت اندک نتوانید آنها را مشاهده کنید .

خطی مشی های کارخانه ها یا برگه های اطلاعات (Data sheets) نیز می توانند در یافتن کانونهای خطر به شما کمک کنند. بیماریها وحوادث شغلی نیز میتواند به شما کمک کند

گام دوم تعیین اینکه چه کسی و چگونه ممکن است صدمه ببیند؟

در این مرحله افراد زیر را هرگز فراموش نکنید:

· کارگران جوان، کار آموزان، مادران جوان و زنان آبستن هر کسی که ممکن است در معرض ریسک خاصی باشد.

· نظافت کنندگان ، بازدید کنندگان ، پیمانکاران ،کارگران نگهداری و تعمیرات و هر کسی که بطور تمام وقت در محیط کار نیست.

· افرادی که شما محیط کارتان را با آنها سهیم هستید و در صورت ایجاد تغییر آنها نیز در اثر فعالیتهای شما می توانند آسیب ببینند .

گام سوم ارزیابی ریسکها و تصمیم گیری در مورد اینکه آیا اقدامات احتیاطی موجود کافی است یا اقدامات بیشتری باید انجام گیرد؟

بدین منظور شما باید بررسی کنید که چطور هر خطری می تواند سبب آسیب شود .این مساله مشخص میکند که آیا شما در محیط کار خود نیازبه کاهش ریسک دارید یا نه؟

حتی بعد ارزیابی ریسک چیست از انجام اقدامات احتیاطی معمولا میزانی از ریسک در محیط باقی می ماند . اما آنچه شما باید در مورد هر خطر چشمگیری تصمیم بگیرید این است که ریسک باقی مانده بالا ،متوسط و یا پایین است.

در ابتدا از خود بپرسید که برای کاهش ریسک تمام قوانین را رعایت کرده اید بطور مثال برای پیشگیری از خطرات بخشهای مختلف ماشین آلات دستور العملهای قانونی وجود دارد.

سپس از خود بپرسید که آیا استانداردهای صنعتی مورد قبول در این مکان رعایت شده است یا نه؟ اما در تمام این مراحل فکر کردن در جهت ایمنی بیشتر را رها نکنید زیرا قانون نیزمی گوید هر آنچه که باعث محیط کار میشود را باید انجام داد.

هدف واقعی شما ،کوچکتر کردن ریسکها توسط اقدامات احتیاطی ضروری می باشد. در صورتیکه شما تشخیص دادیدکه برخی اقدامات باید انجام گیرد یک لیست عملکرد تهیه کنید و آن را در مورد هر ریسک بالایی بکار ببرید . در انجام این اقدامات از خود بپرسید :

1) آیا من میتوانم در یک زمان از چند خطر رهایی یابم؟

2) در صورت جواب منفی ، چطور من می توانم ریسکهایی را که صدمه های غیر مشابه ای دارند را کنترل کنم؟

در کنترل ریسکها اصول زیر را رعایت کنید:

· سعی کنید که اعمال توام با ریسک را کاهش دهید .

· از بروزخطرات قابل دسترس و پیش و پا افتاده پیشگیری کنید.

· بطور سازمان یافته در جهت کاهش تماس با خطرات تلاش کنید.

· تهیه وسایل حفاظت فردی(PPE)

· به منظور تامین کمکهای اولیه و از بین بردن آلودگی ها ، تسهیلات رفاهی و بهداشتی مورد نیاز را تهیه کنید.

بهبود بهداشت و ایمنی احتیاج به هزینه بالایی ندارد. بطور مثال قرار دادن یک آیینه در گوشه کور در پیشگیری از تصادفات وسایل نقلیه کمک خواهد کرد و یا قرار دادن مواد غیر لغزنده بر جایگاههای لغزنده و لیز که همه اینها کارهای کم هزینه در بررسی ریسکها می باشند در صورتیکه اگر این حوادث به وقوع بپیوندند هزینه زیادی را در بر خواهند داشت.

در شناسایی خطرات بعد از مشخص کردن محل خطرات به ارزیابی ریسک آنها بپردازید وقتی که شما به یک مکان می روید اطلاعات بیشتری راجع به آن به دست می آورید و به آنچه که به نظر می رسد باید انجام شود پی می برید .

از کارفرمایان و کارگران در مورد ریسکهای محیط کارشان و اینکه چه اقدامات احتیاطی انجام داده اند بپرسید. همینطور به ریسکهایی خواه نا خواه در محیط کار شما هستند توجه کنید.

بطور مثال اگر شما از مواد شیمیایی مخاطره آمیز استفاده می کنیدو به ارزیابی ریسکها و اقدامات احتیاطی محیط کار پرداخته اید اینک باید طبق آیین نامه های سلامتی ،مواد مخاطره آمیز را به کنترل در آوریدبه این منظور می توانید با بازرسی و تغییراتی در مواد خطرزا به این امر بپردازید .

گام چهارم: ثبت یافته ها

در صورتیکه کارگران شما کمتر از 5 نفر باشند،احتیاجی به ثبت یافته ها نیست، اگر چه ثبت آن برای آگاهی و نگهداری از آنچه که انجام داده اید مفید می باشد.ولی اگر تعداد کارگران شما 5 نفر باشند شما باید ارزیابیهای خود را ثبت کنید.یعنی باید خطرات شدید و نتایج آنها را یادداشت کنید .بطور مثال در مورد تاسیسات برق بررسیهای اتصال زمین و یا در مورد جوشکاری صدا و فیومهای موجود در این حرفه و یا در مورد تهویه موضعی ، همینطور بازرسیهای منظم خود را ثبت کنید.

- مناسب و کافی ، کامل نیست.

ارزیابیهای ریسک باید مناسب و کافی باشد به این منظور شما باید بتوانید:

· یک بررسی صحیح انجام دهید .

· مشخص کنید که چه کسی ممکن است آسیب ببیند.

· تمام خطرات چشمگیر را مشخص کرده و محاسبات آن را در مورد افرادیکه در معرض آن هستند بدست آورید.

· با انجام اقدامات احتیاطی معقول و منطقی ریسک را کم کنید.

ثبت ها را نگه دارید زیرا آنها بعنوان مرجعی خواهند شدکه می توانید درآینده به آنها رجوع کنیدو اگر بازرسی در مورد اقدامات احتیاطی از شما سوال کند می توانید از آنها استفاده کنید و بتدریج این کار جزیی از فرهنگ کاری شما خواهد شد. و همینطور شما را در مورد خطرات خاص و اقدامات احتیاطی آنها آگاه می کند و به شما کمک خواهد کرد که الزامات قانونی را انجام دهید.

سعی کنید کارها را ساده تر کنید،به این منظورمی توانید به اسناد رجوع کنید،اسنادی چون Manuals ، خط مشی های سلامتی و ایمنی، قوانین شرکتها،دستو.رالعملهای کارخانه ها،فعالیتهای ایمنی و بهداشتی خودتان ،ممکن است همه اینها لیستی از اقدامات احتیاطی و خطرات را در اختیار شما قرار دهد.لازم نیست که شما همه دستورالعملها را انجام دهید،ولی باید اصول کلی همه مستندات ونیز هر یک را به تفکیک بدانید.

گام پنجم: مرور ارزیابیها و الزامات

بزودی و یا اندکی بعد شما ماشینها، موادو پروسه جدیدی را بکار خواهید بردکه به خطرات جدیدی منتهی خواهد شد چنانچه تغییرات زیادی ایجاد نشودارزیابیهای قدیمی را برای محاسبه خطرات جدید بکار ببرید. ارزیابیهایتان را برای هر تغییر جزیی یا شغل جدید اصلاح نکنید. ولی اگر شغل جدید شامل خطرات جدید شدید باشد لازم است که آنها را در سطح پایینی نگه دارید در هر حال اصلاح ارزیابی ها تهرین خوبی در مرور ارزیابیها از زمانی به زمانی دیگر است و شما

از مدیریت ریسک و بایدها و نبایدهای آن در پروژه چه می دانید؟

همه ما در طول زندگی شخصی و حرفه ای خود بارها با ریسک های کوچک و بزرگی مواجه شده ایم. خیلی وقت ها توانسته ایم با آن دست و پنجه نرم کنیم و از پس آن بربیاییم. اما خیلی وقت ها هم نتوانسته ایم راهکاری برای رفع آن پیدا کنیم و در عواقب دامن گیر و نتایج ناخوشایند آن گیر افتاده ایم. آنچه که در این اتفاقات مهم و تاثیرگذار است، دانش و آگاهی ما نسبت به مدیریت ریسک و چگونگی آن است.

مدیریت ریسک یعنی دستیابی به موفقیت و اهداف با وجود تمام عوامل خطرساز و اتفاقات از پیش تعیین نشده. اینکه به جای فرار از ریسک، با آن مقابله کنیم و با کنترل ریسک، خطرات احتمالی یا خسارات وارد شده را کاهش دهیم.

مدیریت ریسک چیست؟

مدیریت ریسک (Risk Management) فرآیندی است که طی آن نتایج احتمالی یک ریسک (عامل خطر ساز) شناسایی شده و پس از تحلیل آن، راهکارهایی برای کاهش میزان نتایج نامطلوب حاصل از آن ریسک ارائه می ارزیابی ریسک چیست شود. این فرآیند اگر به درستی انجام شود، می توان ریسک را کنترل کرد و در صورت وقوع نیز میزان تاثیر منفی آن را کاهش داد.

مدیریت ریسک یک روش سیستماتیک است که از چهار مرحله تشکیل شده است:

1. شناسایی ریسک های احتمالی
2. تحلیل و ارزیابی
3. نظارت
4. پاسخگویی به ریسک

آنچه که در این فرآیند اهمیت دارد، استمرار و دنباله دار بودن آن است. این که شما تنها پیش از شروع یک پروژه یا ابتدای آن مدیریت ریسک را انجام دهید، شما را از خطرات احتمالی پروژه حفظ نمی کند. آنچه که مهم است این است که در طول انجام پروژه نیز در بازه های زمانی مختلف نیز ریسک های جدید را بسنجید و آمادگی خود را برای هر اتفاقی حفظ کنید.

دلیل حیاتی بودن مدیریت ریسک در پروژه ها، پیشگیری از اتفاق افتادن بحران و بهترین راه مبارزه با حوادث ناگوار مسیر پروژه است. در این صورت حتی اگر بحران هم ایجاد شود، نتایج نامطلوب آن تا حد ممکن کاهش می یابد. اهمیت مدیریت ریسک در کسب ‌و کار به این دلیل است که طی آن ضررهای مالی کاهش یافته و باعث پیشگیری از اتلاف زمان در رسیدن به اهداف اصلی کسب و کار می ‌شود. همچنین ریسک ‌های با اولویت بالاتر شناسایی شده و هزینه ‌های احتمالی ناشی از آنها در طول اجرای پروژه مدیریت خواهند شد.

شناسایی ریسک های احتمالی

بهتر است برای این گام با اعضای تیمی که پروژه را پیش می برید، ریسک های ممکن را شناسایی کرده و آمادگی کافی برای رویارویی با هر اتفاقی را داشته باشید. تلاش خود را بر این بگذارید که ریسک را از همه جوانب بررسی کنید و ریسک های مختلف در بخش های مختلف را بررسی کنید.

آنچه که مهم است بدانید این است که ریسک ها الزاما به صورت ناگهانی اتفاق نمی افتد. گاهی شما تصمیمی می گیرید که می دانید با ریسک همراه است. اما در آن بازه از زمان می پذیرید که ریسک کنید. پس اینجا مدیریت ریسک و در نظر گرفتن راه حل برای نتایج ناخوشایند احتمالی بسیار ضروری است.

تحلیل و ارزیابی ریسک

این گام مختص به تحلیل و ارزیابی ریسک است. اینکه بدانید کدام ریسک‌ الویت بیشتری دارد، کمک می کند تا زمان کافی برای اقدامات پیشگیرانه داشته باشید. شما پیش از این ریسک های احتمالی را شناسایی کرده اید و به خوبی می دانید که میزان اثرگذاری آن چقدر است. یا این اطلاعات می توانید ریسک های ممکن را درجه بندی و برای پیشگیری، مقابله یا حل آن بر حسب الویت اقدام کنید.

الویت نیز با آن دسته از احتمالاتی است که امکان وقوع و تاثیرگذاری آن بیشتر است. الویت اول شناسایی و حل ریسک‌ هایی است که بیشترین اهمیت را در کسب و کار شما داشته، چرا که در صورت وقوع بیشترین ضرر را به شما تحمیل کرده و جبران عواقب ناشی از آن نیز بسیار سخت است.

در الویت بعدی به بررسی و حل خطراتی بپردازید که احتمال وقوع آن کمتر بوده و صدمات کمتری نیز به همراه دارند. الویت پایانی خود را نیز به خطراتی اختصاص دهید که به اندازه کافی جدی نیست و با راهکار آسانی حل می شود.

نظارت بر ریسک

در این گام شما باید به طور مستمر، دقیق و منظم مسیر پروژه را بازبینی کنید تا در صورت بروز هرگونه تغییر آمادگی لازم را کسب کنید. اگر تغییری اتفاق بیفتد، شما نیز باید استراتژی های خود را تغییر دهید و دوباره اقدامات پیشگیرانه خود را ارزیابی کنید. اگر هم پروژه بدون هیچ تغییری پیش رود، شما می توانید میزان اثرگذاری راهکارهای پیشگیری از ریسک را که به کار گرفته اید، بسنجید.

پاسخگویی به ریسک

بعد از آنکه ریسک را شناسایی کردیم، تحلیل و ارزیابی و نظارت بر آن انجام شد، پس از آن نوبت پاسخگویی به ریسک است. در این گام با چند راهکار می توانید با ریسک مقابله کرده و یا در صورت اتفاق افتادن، رویکردی به کار گیرید تا کمترین میزان ضرر را متحمل شوید.

این شیوه پاسخگویی شامل موارد زیر است :

پیشگیری: مقابله با ریسک یا از بین بردن دلایلی که سبب آن می شود.

تعدیل: با کم کردن احتمال وقوع ریسک، ضرر مالی تخمین زده شده نیز کاهش می یابد.

پذیرش: با یک برنامه اضطراری از پیش تعیین شده، عواقب ناشی از ریسک را بپذیریم.

در پایان بد نیست بدانید که مدیریت ریسک یک فرآیند همیشگی است و شما تنها پیش از شروع یک پروژه یا در ابتدای کار به آن احتیاج ندارید. مهمترین بخش کار این است که بدانیم در هر مرحله از مسیر پروژه چه خطراتی ما را تهدید می کند و چگونه حرکت کنیم تا ریسک های کمتری در مسیرمان قرار گیرد. قدرت ریسک پذیری و تحمل عواقب آن نیز از دیگر دستاوردهای مدیریت ریسک است که با در پروژه های مختلف آن را فرا خواهیم گرفت و تقویت خواهیم کرد.

نقش شما در شناسایی خطر و ارزیابی ریسک چیست ؟

شناسایی خطرات و تجزیه و تحلیل ریسک (HIRA) شامل تمامی اقدامات اعم از شناخت خطرات در فرآیند، تعیین و تشخیص حوادث بالقوه ، شناسایی تجهیزات ایمنی و ارزیابی ریسک این خطرات برای افراد، محیط زیست و کسب و کار سازمان می باشد. ممکن است در شرکت شما این فعالیت ها تحت عنوان آنالیز حوادث فرآیندی (PHA) شناخته شوند. در قوانین و مقررات امریکا نیز تحت همین عنوان نامیده می شوند. هم اکنون مرکز ایمنی فرآیند شیمیایی امریکا (CCPS) از واژه HIRA استفاده می کند زیرا بطور اخص شامل آنالیز و تجزیه و تحلیل ریسک است که در سالهای اخیر در بسیاری از کشورها بخشی از این فعالیت ها محسوب می شود. بر اساس قوانین و استانداردها در امریکا و سایر کشورها در مطالعات HIRA/PHA پرسنل فرآیند، کارکنان تعمیرات و سایر افرادی که بطور مستقیم در تعمیر و نگهداشت تجهیزات و بهره برداری واحد نقش باید مشارکت داشته باشند. روشهای بسیاری برای انجام مطالعات HIRA/PHA وجود دارد ولی رایج ترین متدها برای انجام آن در واحدهای فرایندی استفاده از روش آنالیز و چک لیست ?Whatif و یا ترکیبی از چک لیست ?Whatif و روش مطالعات HAZOP است . البته ارزیابی ریسک چیست تکنیک های دیگری نیز موجود است .
ممکن است در واحد شما ترکیبی از این متدها استفاده شده و یا روشی متفاوت برای انجام HIRA/PHA داشته باشید. صرف نظر از روش های مورد استفاده ، نقش کارکنان واحد در این مطالعات بسیار حیاتی است . چون این افراد هر روز مشغول بهره برداری و تعمیر این تجهیزات هستند و دقیقا می دانند که این تجهیزات چگونه کار می کنند و از آن مهمتر چگونه خراب می شوند. گفته می شود که در واقع واحد فرایندی به سه روایت وجود دارد: واحدی که از نگاه مهندسین و مدیران دیده می شود، واحدی که از نگاه کارکنان بهره برداری وجود دارد و دیگری واحد فرایندی واقعی است . نقش کلیدی شما در هر سه واحد مشابه است !

چگونه می توانید در بهتر شدن مطالعات (PHA)HIRA مشارکت داشته باشید؟

اگر در انجام مطالعات HIRA/PHA مشارکت دارید، رعایت نکات زیر در اجرای بهتر مطالعات به شما کمک می کند:

• دانش خود را در مراحل واقعی و اجرایی مطالعات در اختیار سایرین قرار دهید بخصوص اگر با روشهای مکتوب متفاوت است . دلایل انجام مطالعات HIRA/PHA را به افراد تیم توضیح دهید تا بتوانند در حل مشکلات و نوشتن روشهای اجرایی صحیح به شما کمک کنند.
• قبل از انجام مطالعات HIRA/PHA با همکاران خود در مورد نحوه انجام کار صحبت کنید. از آنها بخواهید که برای حصول اطمینان و طرح در مباحث تیم مشارکتی هر موضوعی را به شما انتقال دهند.
• تجربیات عملیاتی خود و همکارانتان در مورد قابلیت اطمینان تجهیرات ، ابزار دقیق و سیستم های ایمنی و اعلام خطر را به دیگران انتقال دهید. اطمینان حاصل کنید که تمامی افراد تیم از وضعیت عملکرد مناسب و نامناسب تجهیزات در حال حاضر مطلع بوده و خرابی های گذشته را نیز مطرح نمائید.
• هر گونه عملکرد کارکنان عملیاتی را بررسی کنید. برای مثال عملکرد و واکنش اپراتور به یک آلارم ایمنی به منظور حفظ ایمنی واحد در زمان مناسب انجام شده است و آیا اپراتور از آن درکی مناسب دارد.
• خجالت نکشید! فعالانه دانش و تجربه خود را به دیگران انتقال دهید. منتظر سوال از سوی دیگران نباشید.
• به خاطر داشته باشید که نقش شما یاد گرفتن و یاد دادن است . در مورد چگونگی عملکرد واحد، می توانید از تجربیات سایر متخصصین در تیم HIRA/PHA فرا بگیرید و همچنین دیگران از شما یاد بگیرند. پس از تکمیل مطالعات ، آنچه که در مراحل اجرایی مطالعات HIRA/PHA فرا گرفته اید با دیگران به اشتراک گذارید.

برای ایمنی بیشتر در واحد و کمک به انجام بهتر مطالعات HIRA/PHA از تجربیات خود استفاده کنید!

مدیریت ریسک چیست

هر پروژه ارزیابی ریسک چیست در طول عمر خود (از ابتدای شروع کار تا انتهای آن و رسیدن به اهداف تعیین‌شده) با فرصت‌ها و ریسک‌هایی روبه‌رو می‌شود. ریسک‌ها همان عوامل خطرسازی هستند که می‌توانند در اجرای پروژه اختلال ایجاد کنند و باعث شکست آن شوند. برای جلوگیری از این خطرات احتمالی، مدیریت ریسک امری کاملا ضروری است. این مقاله را بخوانید تا ببینید مدیریت ریسک چیست و چرا از اهمیت زیادی برخوردار است.

مدیریت ریسک چیست؟

مدیریت ریسک به فرایند شناسایی، تحلیل و پاسخ به عوامل خطرساز گفته می‌شود که در طول عمر یک پروژه ممکن است رخ بدهند. اگر مدیریت ریسک به‌درستی انجام شود می‌تواند با کنترل وقایع آینده، از خطرات احتمالی پیش‌گیری کند.

برای روشن شدن این موضوع به مثال زیر توجه کنید:

فرض کنید برای انجام یک فعالیت در شبکه، به توسعه‌ی فناوری جدیدی نیاز است. مدیر پروژه یک برنامه‌ی زمان‌بندی شش‌ماهه برای آن تنظیم می‌کند، اما نظر کارکنان فنی این است که این کار حداقل به ۹ ماه زمان نیاز دارد. اگر مدیر پروژه فردی پیشگام باشد و به‌موقع دست‌به‌کار شود، تیم پروژه می‌تواند بلافاصله یک برنامه‌ی اضطراری تدوین کند. در این‌صورت پیش از موعد مقرر، مشکل زمان حل خواهد شد. در غیر این‌صورت تیم پروژه (که هیچ برنامه‌ی اضطراری‌ای تدوین نکرده است) نمی‌تواند کاری انجام بدهد. در حالی‌که بسیاری از کارها ناتمام مانده است، مهلت انجام پروژه به پایان می‌رسد و مدیر پروژه تازه به فکر مدیریت بحران می‌افتد. به این ترتیب وقت ارزشمند اعضای تیم به‌سادگی هدر می‌رود.

مدیریت صحیح ریسک نه‌تنها احتمال رخ دادن آن، بلکه دامنه‌ی تأثیرات آن را نیز کاهش خواهد داد.

چرا مدیریت ریسک انجام می‌شود؟

مدیریت ریسک ۴ هدف اصلی را دنبال می‌کند:

شناسایی ریسک‌های احتمالی؛
کاهش یا تعدیل ریسک‌ها؛
فراهم کردن اصول منطقی برای تصمیم‌گیری بهتر در رابطه با ریسک‌ها؛
برنامه‌ریزی.
ارزیابی و مدیریت ریسک‌ها بهترین راه مبارزه با حوادث ناگوار سر راه پروژه است. با ارزیابی برنامه برای مشکلات بالقوه و راهبردهایی برای رفع آنها، شانس موفقیت تیم بهبود خواهد یافت.

با مدیریت صحیح، ریسک‌های با اولویت بالاتر شناسایی می‌شوند و هزینه‌های احتمالی ناشی از آنها در طول اجرای پروژه مدیریت خواهند شد

مدیریت ریسک چگونه انجام می‌شود؟

برای چگونگی مدیریت ریسک، ابتدا باید تمام منابع مختلف ریسک را در نظر گرفت. این منابع بسیار زیادند و نمی‌توان به‌سادگی فهرست جامعی از آنها تهیه کرد. اما همین فهرست می‌تواند یک راهنمای ذهنی اولیه برای تیم پروژه باشد تا با مراجعه به آن بتوانند بخش عمده‌ای از خطرات ممکن بر سر راه پروژه را شناسایی کنند.

منابع مختلف ریسک شامل موارد زیر هستند:

بخشی که به مدیریت پروژه مربوط است

• مدیر ارشد، فعالیت مربوطه را به‌عنوان یک پروژه به رسمیت نمی‌شناسد؛
• پروژه‌های زیادی هم‌زمان در دست اقدام هستند؛
• تعهدات برنامه غیرممکن است؛
• ورودی‌های عملی در مرحله‌ی برنامه‌ریزی وجود ندارد؛
• هیچ‌کس مسئول کلی اجرای پروژه نیست؛
• کنترل ضعیف تغییرات طراحی؛
• کنترل ضعیف تغییرات مشتری؛
• درک ضعیف از کار مدیر پروژه؛
• انتصاب نادرست مدیر پروژه؛
• عدم برنامه‌ریزی و کنترل یکپارچه‌ی پروژه؛
• سازمان قادر به فراهم کردن منابع نیست؛
• برنامه‌ریزی پروژه واقع‌گرایانه نیست؛
• ناتوانی در رسیدگی به هزینه‌های پروژه؛
• وجود تضاد در اولویت‌های پروژه؛
• دفتر سازمان‌دهی ضعیف پروژه.

منابع خارجی

۱. منابع خارجی غیرقابل پیش‌بینی

• الزامات قانونی پیش‌بینی نشده؛
• بلایای طبیعی؛
• خراب‌کاری، کارشکنی و اثرات جانبی پیش‌بینی نشده.

۲. منابع خارجی قابل پیش‌بینی

• ریسک بازار یا ریسک عملیاتی؛
• ریسک اجتماعی؛
• ریسک محیطی؛
• نوسانات نرخ ارز؛
• رسانه‌ها.

۳. منابع خارجی فنی

• تغییرات فناوری؛
• ریسک‌های ناشی از فرایند طراحی.

۴. منابع خارجی قانونی

• تخلف در علائم تجاری و مجوزها؛
• شکایت به دلیل نقض قرارداد؛
• مشکلات کارگر یا محل کار؛
• دعوی قضایی به دلیل قانون مسئولیت‌های مدنی؛
• قانون‌گذاری.

فرایند تجزیه و تحلیل ریسک

فرایند تجزیه و تحلیل ریسک اساسا به فرایند حل مشکل گفته می‌شود. ابزار کیفیت و ارزیابی برای تعیین و اولویت‌بندی ریسک‌ها، به منظور ارزشیابی و حل‌‌و‌فصل آنها به‌کار می‌روند.

فرایند تجزیه و تحلیل ریسک به شرح زیر است:

شناسایی ریسک

• در این مرحله با بررسی فهرستی از منابع خطر احتمالی و همچنین تجربیات تیم پروژه و دانش آنها، همه‌ی خطرات بالقوه شناسایی می‌شوند؛
• با استفاده از یک ابزار سنجش، این خطرات باید طبقه‌بندی و اولویت‌بندی شوند. تعداد ریسک‌ها معمولا از ظرفیت زمانی تیم پروژه برای تجزیه و تحلیل آنها و طراحی برنامه‌ی اضطراری تجاوز می‌کند. روند اولویت‌بندی به آنها کمک می‌کند تا خطراتی که هم تأثیر بیشتری دارند و هم احتمال وقوع آنها زیاد است، مدیریت شوند.

ارزیابی ریسک

• راه‌حل سنتی برای مشکلات این‌گونه است که از شناسایی مشکل به سوی حل آن حرکت می‌کند. با این حال قبل از تلاش برای اینکه تشخیص داده شود مدیریت ریسک‌ها چگونه بهتر انجام می‌شود باید ابتدا علل ریشه‌ای ریسک‌های تعیین‌شده شناسایی شوند. در این راستا ممکن است پرسش‌های زیر برای تیم پروژه مطرح شود:
• علل این ریسک‌ها چه مواردی هستند؟
• این ریسک‌ها چگونه می‌توانند بر پروژه تأثیر بگذارند؟

پاسخگویی به ریسک

• حالا تیم آماده‌ی شروع روندِ بررسیِ راه‌حل‌های ممکن برای مدیریت ریسک یا پیش‌گیری از وقوع احتمالی آن است. تیم پروژه ممکن است پرسش‌های زیر را مطرح کند:
• برای کاهش احتمال وقوع این ریسک‌ها چه کارهایی می‌توان انجام داد؟
• در صورت وقوع ریسک چگونه می‌توان آن را مدیریت کرد؟

تدوین یک برنامه‌ی اضطراری یا اقدامات پیش‌گیرانه برای ریسک:

• تیم پروژه ایده‌هایی را که برای کاهش یا از بین بردن احتمال وقوع ریسک تعیین شده بودند، به وظایف تبدیل خواهد ارزیابی ریسک چیست کرد.
• وظایفی که برای مدیریت ریسک تعیین شده‌اند، به برنامه‌های اضطراری کوتاه‌مدت تبدیل می‌شوند که می‌توانند کنار گذاشته شوند. هنگامی که ریسک رخ داد، این برنامه‌ها روی کار می‌آیند و به‌سرعت اجرا می‌شوند. در صورت اجرای به‌موقع این برنامه‌ها نیازی به مدیریتِ بحرانِ ریسک نخواهد بود.

مفاهیم پایه ای مدیریت ریسک پروژه

بسیاری از پروژه‌ها که فرض می‌شود تحت کنترل هستند، با ریسک به عنوان رخدادی شناخته‌نشده روبرو گردیده و کوشش می‌کنند آن را کنترل کنند. اکثر پروژه‌ها چنین رخدادهایی را به خوبی از سر رد می‌کنند ولی با یک تلاش جامع مدیریت ریسک ، رویدادهای ریسک قبل از وقوع، شناسایی و کنترل می‌گردند و یا برنامه‌ای تهیه می‌شود که در زمان وقوع این رویدادها با آنها مقابله کند.

با درنظر گرفتن این مفاهیم پایه‌ای، امکان مقابله با ریسک به وجود می‌آید . لذا ابتدا باید نسبت به شناسایی ریسک‌های محتمل پروژه ارزیابی ریسک چیست اقدام کرد. این کار با دسته‌بندی ساختار کارها و با پرسش چند سوال از خود و یا اعضای گروه پروژه ، امکان‌پذیر است. مثلا : درموقع نیاز به منبع یا منابعی که در دسترس نیستند چه اتفاقی خواهد افتاد ؟ اگر کنترلی در مورد مولفه‌ای که بر پروژه اثرگذار است نداشته باشیم چه اتفاقی می‌افتد ؟ بدترین سناریو چیست ؟ چه چیزی باعث آن می‌گردد ؟ چه قدر وقوع این اتفاق محتمل است ؟ عواقب آن چیست ؟

ممکن است سوالهای دیگری نیز به ذهن شما خطور کند که البته این سوالها سرآغاز خوبی است که ارزیابی ریسک چیست شما را در مسیر درست هدایت کند . هرچیزی که به مغز شما خطور می‌کند فهرست کنید ، سپس در مرحله بعد تعیین کنید که آیا نیاز به مقابله و پیشگیری ریسک است و یا بایستی تا زمان وقوع آن صبر کرد . اگر ریسک‌ها را مشخص کنید و تصمیم بگیرید که هیچ عملی نباید انجام گیرد باز بهتر از آن است که آنها را شناسایی نکرده باشید . پس از این مرحله تمام ریسک‌های شناسایی شده را کمی کنید ؛ ابتدا ریسک‌ها را دسته‌بندی و سپس احتمال وقوع هر ریسک را تعیین کنید . برای تخصیص مقادیر احتمالی به ریسک‌ها از مقادیر پیشنهادی زیر می‌توانید استفاده کنید

قریب الوقوع بزرگتر از ۸۵?
بالا = ۸۵?
محتـــــمل = ۶۰?
متوسط = ۵۰?
ممــــــکن = ۴۰?
پایین = ۱۵?
غیرمحتـمل = ۱۵?

اکنون احتمال وقوع هر ریسک قابل محاسبه‌است . راه دیگر ، نسبت دادن درصد وزنی به هریک از ریسک‌هاست . مشکل اصلی این روش آن است که همواره داده‌های تجربی به اندازه کافی در دسترس نیستند تا این کار به دقت انجام گیرد . در این روش معمولا افراد باتجربه‌ای مبادرت به این کار می‌کنند که تجارب جامعی از انواع رویدادها در پروژه‌های مختلف کسب کرده‌اند ؛ مجموع درصدهای تخصیصی به رویدادها بایستی صد باشد .

در مرحله بعد به هر ریسک ، یک مقدار نسبت دهید . این مقدار می‌تواند در صورت نیاز برحسب هزینه و یا زمان باشد ؛ به عنوان مثال اگر هدف تعیین زمان اتمام پروژه‌است ، هر ایده‌ای در مورد مدت زمان فعالیتها می‌تواند یک سناریوی ریسک محسوب شود.

در این مرحله می‌توان مقدار حقیقی ریسک را با محاسبه حاصلضرب مقادیر تخصیص داده شده به ریسک و احتمال وقوع آن به دست آورد و با توجه به نتایج حاصل می‌توان نسبت به انجام عملی یا به تعویق انداختن آن تصمیم‌گیری نمود . بعد از انجام مراحل مدیریت ریسک ، می‌توانید فرایندهای نگهداری مجموعه ریسک را آغاز کنید . برای این کار بازنگری دوره‌ای ریسک را آغاز کنید که مبتنی بر پیچیدگی و مدت پروژه و وقوع تغییرات پروژه‌است .

آغاز اجرای این کار ممکن است بیهوده و هزینه‌زا به نظر آید اما چنانچه یکبار این کار را انجام دهید و ریسک‌ها را شناسایی و به صورت کمی آنها را کنترل کنید در آن صورت به ارزش مدیریت ریسک پی خواهید برد . بنابراین در مرحله نخست اقدام به شناسایی ریسک‌های پروژه در بالاترین سطح WBS کنید و از اینکه راه به سطوح پایینتر می‌یابید نگران نباشید . بعد از چند بار انجام این کار ، مساله خیلی واضح‌تر خواهد شد .
ما در دنیای مخاطرات ریسک زندگی می‌کنیم . باید ریسک‌ها را تحلیل کنیم ؛ اگر با آنها برخورد داریم باید آنها را شناسایی و در مجموع تمام ریسک‌ها و عواید آنها را باید ارزیابی کنیم . منافع حاصل از مدیریت ریسک ممکن است تا غلبه پروژه بر آن ملموس نباشد اما به خاطر داشته باشید که کسی که از برنامه‌ریزی اجتناب کند به طور حتم برنامه شکست پروژه خود را طرح‌ریزی نموده‌است !